O ochronie praw autorskich i konsekwencjach popełnienia plagiatu

Często słyszy się o popełnieniu plagiatu, ale nie każdy wie o co dokładnie chodzi, nie każdy jest autorem, którego zagadnienie to dotyczy. Samo wyrażenie plagiat nie jest pojęciem prawnym tylko potocznym, w związku z tym nie jest zbyt skonkretyzowany. Napiszę dziś co może być plagiatem i co grozi za jego popełnienie.

Plagiat w ujęciu prawnym jest zwykle powiązany z naruszeniem praw autorskich i praw pokrewnych. Najczęściej jest to bezprawne przywłaszczenie znacznej części lub nawet całości utworu (bez zgody i wiedzy autora). Plagiat można więc uznać za kradzież własności intelektualnej i może obejmować  nawet utwory celowo zmienione jednak z zachowaniem jego sensu i istoty. Dla rozjaśnienia kwestii należy wspomnieć, że plagiatem nie jest wykorzystanie fragmentów uważanych obecnie za wiedzę powszechną, norm, przepisów, dokumentów urzędowych. Następnie trzeba przeprowadzić podział utworów podlegających ochronie praw autorskich oraz wspomnieć, że wymienione utwory nie stanowią zamkniętego katalogu utworów chronionych. Wymienić warto:

- utwory wyrażone słowami, utwory matematyczne wyrażone znakami, utwory muzyczne oraz plastyczne, utwory filmowe, utwory architektoniczne.

 Jak już wspomniałem plagiatem może być utwór zmieniony; warto w tym momencie przeprowadzić podział plagiatu. Wyróżnić można jawny plagiat, czyli sytuację, w której ktoś bezprawnie przypisuje sobie autorstwo utworu w jego niezmienionej formie. Drugą rzeczą jest plagiat ukryty, czyli przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu wraz ze zmianą formy, treści lub synonimizowaniem całości lub znacznej części treści z zachowaniem istoty utworu. Zgodnie z ustawą o ochronie praw autorskich zabrania się także dokonywania nieautoryzowanych zmian w utworze, pomijania autorstwa przy przekazywaniu utworu (np. publiczności), nieuzasadnione dodawanie współautorstwa, rozpowszechniania lub udostępniania utworu bez zgody autora.

Jest kilka wyjątków od wyżej wymienionych regulacji (nie wymagają też posiadania licencji), które wymagają wzmianki. Jest to między innymi  stosowanie cytatów, które pozwala na przytaczanie fragmentów cudzych utworów lub niewielkich utworów w całości. Należy jednak uważać stosując cytaty, ponieważ prawo nie reguluje dopuszczalnej objętości cytatów w utworze. Cytaty nie mogą stanowić znacznej części a nieznaczne dopełnienie utworu, ich zastosowanie musi być uzasadnione.

Kolejnym wyjątkiem jest utwór inspirowany, czyli specjalna forma utworu, który stanowi nawiązanie do utworu oryginalnego i jest utworem samoistnym (nie może być opracowaniem ani plagiatem w rozumieniu wyżej wymienionych regulacji). Podobnie regulacjom nie podlega utwór dokładnie przerobionych wraz ze zmianą istoty utworu oraz jego treści.

Plagiat, czyli naruszenie praw autorskich stanowi czyn zabroniony i podlega odpowiedzialności cywilnej oraz karnej. Ofiara plagiatu może zażądać zaniechania działań łamiących jego prawa autorskie oraz publicznego złożenia odpowiedniego oświadczenia sprostowującego. Zanadto na wniosek twórcy sąd może zasądzić w formie pieniężnej zadośćuczynienie w wysokości zależnej od stopnia poniesionej szkody. Co więcej osoba dopuszczająca się plagiatu popełnia przestępstwo zagrożone karą ograniczenia lub pozbawienia wolności od 1 miesiąca do lat 3 oraz grzywną; stanowi o tym artykuł 115 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w treści:

"1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

2. Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.

3. Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż określony w ust. 1 lub ust. 2 narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne określone w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1, art. 191,art. 86, art. 94 ust. 4 lub art. 97, albo nie wykonuje obowiązków określonych w art. 193 ust. 2, art. 20 ust. 1-4, art. 40 ust. 1 lub ust. 2, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku."

W ramach podsumowania należy unaocznić to, że plagiaty są popełniane a nie każdy wie jak sobie w takiej sytuacji poradzić, najczęściej dotyczy to twórców na małą skalę. Prawo jednak jest prawem i nie może być łamane, zatem w przypadku podejrzenia plagiatu należy skontaktować się z adwokatem, który pomoże sprawę rozwiązać. Sprawy takie nie są zbyt skomplikowane, podobnie jak wykrycie plagiatu. Większość, jeśli nie wszystkie uczelnie wyższe wprowadziły już programy antyplagiatowe, dzięki czemu można ustrzec się łamania praw autorskich w środowiskach akademickich. Wystarczy więc 'przepuścić' podejrzany tekst przez taki program, by wykryć zbieżne wyrażenia, zdania, objętość cytatów i innych czynników wskazujących na naruszenie praw autorskich i pokrewnych.

Autor : Tomasz Adamiak